Dr. Lalropuii
Engin nge nun honaah rilru hrisêlna thlen thei?
A hnuaia kan târ lante hian nun hona kawngah rilru hrisêlna a thlen thei a ni -
Lâwm thiam (gratitude) hi rilru hrisêlna kawnga min kaihruai theitu pawimawh leh hmasa berte zinga mi a ni: Pathian thil thlâwnpêk ropui tak - taksa khâwl tha tak mai, boruak thianghlim leh tui thianghlim min pêk avâng pawh hian kan lâwm thiam a ngai hle. Kan bula chêngte nên hian inkawmna hun thâwl tha neih a pawimawh hle. In khata chêngte hian hun thâwl deuh tak kâra inhmuh khâwm leh titi hona hun tha neih a pawimawh hle. Kan tûnlai khawvêlah hian television te, whatsapp te, facebook te, twitter te, instagram te kan hman nasat avâng hian taksaa awm ho reng pawhin, rilru lam hi a lo inpersan thei thin khawp mai. Ni tin kan theih loh pawhin kấr khatah vawi khat tal hi chu chên ho/khawsak ho, inhmuh khậwm a tha hle. Chumi inhmuh khâwmah chuan eng nge kan sawi tâk ang tih zawhna a awm thei. Member tinte khân thu chhia tha, anmahni nun nghawng thei thil an sawi chhuak thei a ni. Mi dang chung châng sawi hun atâna hman loh theih chuan duhthusâm a ni. A chêng hoa te hian kan duh zâwng leh duh loh zâwng te inhriatpui tawn nân leh, inlaichina sawh ngheh nâna hman tum hrâm hrâm a tha.
Infiamna leh themthiamna thilte hian rilru hrisêl min pe thei a ni: Infiam hi naupan lai thila ngaihna a awm deuh emaw ni tih a awl ta hle. Infiamna avânga ei zawng tûr kan ni tawh lo va, hun hlimawm hmang thei tûr erawh chuan kum hian bithliah a nei lo. A huhoa kan khelh theih infiamna hrang hrang kan neihte hi i tharthawh leh ang u hmiang! Kut themthiam thil hi a thlâwna kan dawn a ni a, hlimna min thlen/pe hma a ni. Eizawnna leh chhûngkua enkawlah an buai viau lai hian, keimahni malsâwmna leh talent dawn mi tihlim theite hi kan lo theihnghilh hman tawh em? Nge nia phone hian kan themthiamna neihte a lo lân tawh zâwk aw?
A tha zâwnga min kaihruaia, min fuih thei tûr music ngaihthlâk thin hi a tha hle: Nulat lai emaw, naupan deuh laia kan ngaihthlâk emaw ang êm êm chuan ngaithlain sa thei lo mah ila, kan rawngbâwl pah te, insük pan te, hmunphiah pah tea hla thu tha han ngaithlak chuan kan rilrute pawh a lo chawk tho thar ve leh thei a ni.
Hruaitu nihna inpêk thiam hi a pawimawh khawp mai: Mi mal malte hian theihna hrang hrang kan nei a, a rem chuan hruaitu nihna insem thiam hian member-te tân phurna a pe thei a. Phurna thar nêna hmalâk hi hmasâwnna atân a pawimawh a ni. Hruaitu tha chuan a bula mite thatna lai leh theihna lai a zawng thiam a, chu chuan hna sem emaw, mawphurhna insem chungchângah emaw nasa takin hmasâwnna lamah a hruai thei a ni. Tin, mihring hian mahni theih tâwka mawhphurhna kan lâk hian mahniah inrintâwkna a tuh thar veleh thei a ni.
Fuihna thu inhrilh thin hian nasa takin mi a ti-hahdamin lâwmna a then thei a ni: Ngaia neih a awl em avâng hian fuihna leh thatna inhrilh hi kan lo theihnghilh palh leh thin a. Kan chhûngril lamah harsatna leh lungngaihna kan neih lai te hian tu emawin uluk tak maia fuihna thu a lo sawi hian beiseina thar min pe leh thei thin a ni. Fuih ngai lo hi kan awm âwm lo ve. Fuihna kan tih hian innawrna lam ni lovin, kan hrilha te phâk tâwka hma an sâwn theih nân tan kan lâkpui tihna a ni.
Duhthlanna kan siam thiam loh pawha kaihruaitu neih hi a pawimah hle: Mizote hi inngaihsak mi kan nih avângin hetiang mi 'kaihruaitu' hi chu kan tân hmuh a harsa lo vang. Tun ang laiah chuan hmaichhana inhmuh kher ngái lovin phone pawhin a inbiak pawh theih reng a, hei hi hman tangkai tûr a ni. Entir nân, Fate enkawl thiam tak nei kan hriat chuan be pawp ila, kan fate enkawl dân kawngah thurâwn kan la thei dâwn a ni. Mahniah theihna tam tak awm bawk mah se, engtik emaw lai chuan kaihruaitu kan mamawh vek a ni. Zah emaw, inthlahrun emaw lama lâk chi a ni lo. Hetianga kaihruaitu kan neih chuan min kaihruaitute kha an lo lawm ang a, keinin an thiam thil kan lo hmang tangkai bawk ang a, inlaichinna a siam thûk thei a ni.
Hun khirh bik thihna, inthenna leh hleihlenna kan chunga a lo thlen hian nasa takin rilru a tibuai thei a ni: Mi malin kan dawnsawn dân a inan loh avângin kan dawnsawn dân te hrethiama, tanpui kan ngaih ang anga tanpuina zawn a tha hle. Kan bula mite harsatna tâwk leh hliam tuar kan hriat chuan an mamawh ang zawh a tha khawp mai. Entir nân: Pasal sûn pakhat chuan mi nâwlpui hmuh a peih lo va, mahnia awm te a duh thei a, a bula awm te khân a duh dân chu kan zahsak tûr a ni. A then chuan an pasalte chanchin sawi nawn reng an duh thei, chutiang a nih chuan an bula awma, ngaihthlâk lama kan tan a ngai a. Hetianga an mamawh anga inher rem theih chuan kan inlaichina a thûk sawt ang a, kan hnem tumte pawh an lo dam sawt dâwn a ni.
Taksa hrisêlna leh rilru hrisêlna hi a inzawm tlat a. Zir mite chuan taksa enkawl that chuan a hnuai mite hi a then thei a ni an ti.
Mahni inrintâwkna
Thil hmachhawn thei tûra rilru huaina
Mahni nihna pawm thiamna
Taksain tlang hrilêng do theihna
Ngaihtuahna fîm
Rilru pêk theihna
Hriat rengna tha
Mi dangte nêna inlaichinna tha siam
Mut theihna
Mahni leh mahni phûrna insiam
Nun tawng apianga lungawina
Hêng a hnuaia mite hi a pumpelhtir thei a, hetiang lo awm tûrte pawh a tihniam thei a ni -
Chauhna, hah rimtawngna (stress)
Nguina leh nguaina (depression),
Taksa thau leh rit lutuk (overweight)
Zunthlum (diabetes)
Thisen sâng (high blood pressure)
Rilru lama inenkawlnaah hian hêng thil pathumte hi ngaih pawimawhna a ni thîn -
Insawizawi: Ni khatah hian in chhûng lam chêtna neih loh phei chuan minute 10 vel tal taksa sawizawina neih thin tûr a ni. Covid 19 lai hian mi tam zâwk chuan in chhûnga chêt kan lo tithar leh a, a lâwmawm hle. Kan in chhûng sekrek khawih hi insawizawina tha tak a ni a, a hranpaa sum sênga dâwra va kal kher a ngai lo a ni. A thente chuan khâwl hmangin insûk, ei rawngbâwl kan tia, kan hah loh phah ve ngei mai. Amaherawhchu, kan theih ang ang hi chu taksa chet nân a pawimawh a ni. Insûk hian kan bân tha leh kan lung lam tihrâwl a tichak a, chhuat nawh hian dul lam a ti thêp thei a, step kal hian kan khûp lam leh tha nâ te a tiziaawm ve thei a ni. Tin, chumi piah lamah sum sên tlêmna a ni bawk.
Mut that: Mi mal kum azirin mut mamawh zât darkar a inang lo thei a, taksa hrisêl dân azirin mi tinin mut an mamawh zât dârkât a danglam thei a ni. Zâna mut hi chhún lam mut aiin kan taksa hian a thatpui zâwka sawi a ni thìn a. Muthilh lai hian kan taksain a mamawh ang chawlhna a nei a, taksa a siam thar a, kan thluakin chawlh leh hahdam a mamawh a pe a, a tûka taksa harhvâng taka a lo thawh leh theihna tur atân a pawimawh êm êm a ni. Kan rilru leh taksa mamawh tâwk mut kan hmuh loh chuan thinrimna te, vuivaina zawn te, phunchiarna te neih a âwl hle. Hei hian a huhoa kan nun a tikhawlo ve thei thin a ni. Inlaichinna a tichhia a, kan bula awm a hrehawm mai thin a ni.
Ei tôr hrisêl ei: Thu lâr tak mai pakhatah chuan, 'I ei leh in te hi i nihna chu a ni' an ti thân. Chumi awnzia chu kuhva, tuibur, damdawi, meizial zûk, sa lam chauh ei, thai lam chauh ei, thil mawm ei nasa te chuan an ze ken ang angin kan taksaah hna an thawk mai dâwn a ni. Nau pai lai phei chuan nuin a ei in ang ang kha naute khân a lo ei ve thin si a. Naute hrisêl tak pai thein kan ei leh in kan uluk em aw? Mi mal nunah chuan kan lo zawm tha thei a nih pawhin a huhoa kan awm khâwm hian mi dang duh dân pawm thiam a ngaih ve tho avâng hian a huhoa rilru hmun khat leh hriat thiam tân a ngai êm êm a ni. Induhsakna avângin thil tui inchhawpsak thin hi kan ngaihlu hle a, ei tûr tui kan inhlui hiạn kan chênpuite kan tihrisêl lo thei zâwk mai lo maw? Ei leh in chungchângah hian invên ngai a awm a. Mi thenkhat chuan rilru hahna leh mangangna an tawh hian ei leh in hi nasa takin an ei in thin a ni. Hei hian taksa rit lutuk te, leh diabetes-te a siam leh daih thei a. Chuvângin, mi harh vâng leh hnathawk tha thei nih kan duh chuan kan taksaa kan lâk luh hi ni tin i ngaihtuah nawn leh thìn ang u. Ei tûr hrisêl ei zir hi thil hlu tak a ni. Kan ei leh in hi kan taksaah a lang chhuak a, taksa hrisêl chuan rilru hrisêl a thlen hma bik a. Taksa nuam lo nei reng chung chuan rilru harh leh ngaihtuahna fim neih theih a har ve duh thin a ni. Pathianin hunbi neiin thlai leh thil dangte ei tûr min pe a. Hetiang ei tûr kan hmuh theihte hi a hun laiin ei ila, kan taksa pawhin a thatna a zo ngei ang.A châng chuan thar loh laia ei tûr atân hian dah that dân chi hrang hrang kan zawng thân. Entir nân; rawtuai awm laiin kan rêp a, a tui bawk a, kum tluanin rawtuai ei tûr kan lo neih theih phah thîn a ni. Chutih rual erawh chuan, a tuina chauh kha kan chang tạwh a, a hrisêlna leh kan taksa tâna a thatna kha chu kan rêpna lamah khân a lo kiam ve zêl a ni.
Comments