“Zinkawng thui tak hi nang tel lo chuanin kan zuam lo, min hruai ang che”, tih hla kan sak thin ah hian Kristian chhungkua committee in a tum ber chu a chiang hle in ka hria a. Chhungkaw din kan tum naah te leh kan nun kawng zawh hrim hrim a inzirtirna hmanraw pawimawh tak niin ka hria a, zinkawng kal dan kan zir ho turah hian he hla chang hi a tha hle in ka hria a ni.
Nupui pasal kan neih kawngah a ni emaw, kan la zawng mek a ni emaw, chhungkua kan din kher lo a nih pawhin enkawl tur chhungkua te pawh kan nei thei a. Khami atan khan enge pawimawh? Heng kan zinkawngah hian engin nge min khalh kal ang tih kha a ni a. Chu chu Sam 1na ah a inziak a. Helaiah hian Sam1na in min hrilh ang in eng hi nge Pathian malsawmna tih kha a ni a. Pathian hian malsawmna chi hrang hrangin min vur a, kan ngaihtuah duh a nih chuan engkim mai hi Pathian malsawmna a ni a. A hnenah lawmthu kan sawi dawn a ni. Pathian in a malsawmnaa min vurna kan ngaihtuah ho tur chu :
Rilru ngaihtuahna : Thluak hman theihna min pe hi Pathian atanga malsawmna kan neih a ni. Ngaihtuahna hmang thei lo leh kan ngaihtuahna neih ve ang ang pawh awmze neia hmang thei lo mi thenkhat an awm. Amaherawh chu keini ho chuan kan ngaihtuahna neih ang tawk tawk kan hmang thei a, chu chu Pathian malsawmna kan dawn a ni.
Lawm theihna, lungngaih theihna : Mi thenkhat chu lawm thei miah lo, lungngai thei miah lo an awm thin a. Lungngaihna te, hlimna te, manganna te, lawmna te, a chang a kan lo hlim a, a changa kan lo nat hian mihring pangngai, Pathian ina feelings min pek te an ni a, mi pangngai, mi normal kan ni tihna a ni. Mi thenkhat chu na thei miah lo, lungngai thei miah lo te pawh an awm. Thil reng reng, a ngai ang pût a thinlunga dawngsawng tlat mai an awm a ni. A then chu anmahni thiamloh a ni miah lo, an nunah harsatna an tawh vang te a pawh a ni thei a ni. Chuvang chuan manganna, lawmna, lungngaihna, hlimna, hrehawmna kan hre thei hi Pathian in mihring a min din dan a nih zia lanna a ni a. Hei hi malsawmna a ni a, lawmthu kan sawi tur a ni. Mahni inkhawngaih vak vak tur a ni lo a. Mi tam tak khatiang ang feelings nei thei lo kha an awm a, chumi lak ata chu min veng a, lawmthu kan sawi tur a ni.
Kan ngaihtuahna te, kan thinlunga thil lo kal thin te hi hma la thei turin Pathian in malsawmna min pe: Pathian in kut leh ke min pe a, hriselna te (a vai vai chuan a tha reng thei lo), kan ngaihtuahnaa thil lo kal te thiltih (action) hmanga tihlawhtling thei turin min pe a. Che thei, tlan vat vat thei, hmanhmawh deuha insiam rum ruma duh naa thleng thei, a tul ang zela che sawn thei te kan ni a, kan damloh lai te chuan thuhran ni ta se. Kan phak ang tawka kan awmna mil zela kan ngaihtuahnaa lo kal te hma kan lak pui thei te hi malsawmna a ni.
Kan awm mai mai emaw kan tih laia rilru ngaihtuahna kan hmang thei te, lawmna, lungngaihna, manganna, hlimna kan hre thei te, kan phak ang tawka taksa kan hmang thei te, action kan la thei te hi malsawmna an ni a. Pathian hnena lawmthu sawi tur a ni.
Engtiangin nge heng hi kan chhehvelah kan hman tangkai theih ang?
Nupui pasal nei tawh te, la zawng mek te pawh kan awm ang. Nupui pasal inzawn a, kristian chhungkaw dinna kawnga inbuatsaih hi kristian chhungkaw committee chuan a tum ber a ni a. Chutah tak chuan kristian chhungkua din kawngah a ni emaw, din tumna kawngah a ni emaw a hmaa kan lo sawi tawh ho kha engtin nge kan hman tangkai ang tih kha a ni a. “Prevention is better than cure” tih ringtu ka ni a. A awmzia chu a chhiat tawh hnua tihdam tum leh ai chuan lo ven lawk hi a hlawk zawk a ni tih ring tlattu ka ni a. Chuvang chuan Thalai pawl te, kohhran a pawl te hi heng kawnga invenna ah hian an pawimawh em em a. Mi thenkhat chuan ngaia neih chin te pawh kan nei maithei. Mahse ngaia neih hi pawi ti lo ang u, heng kan program neih thin te hian awmzia a nei a ni.
Ka han peng lawk ang a. KTP inkhawm zan apiangin mi hla te tan kan dil sak ziah thin a. Kum rei tak hnuah mi hrang hrang in an sawi thin chu, tawngtainaah te an lo hlan thin a, chumi avang chuan an thih dawnah te, an harsat ber hunlai ah te KTP in min tawngtaisak thin a ni tih kan lo hria a, chu chu ka lo thlamuanpui ve a ni ti te an awm a. Hei hi a tak tak a ni a, report ka dawng thin a, an thih dawn darkar a thlamuanna chang te an awm a ni. A ropui hle a. Chuvang chuan eng program pawh Kohhran in a siam a ni emaw, thalai pawl in a siam a ni emaw, naupang inkhawm lamin an siam a ni emaw, ngaiah nei thin mah ila, Pathian in kan program neih chhan a hria a, mal a sawm a, a hun takah a tangkaina tur ang zelin hma a la thin a ni tih hi hria ila. Chuvang chuan kan thinlung leh ngaihtuahna te, kan thiltih thin te malsawmnaah a chantir dawn a. A hun takah a rawn kal ang tih hi ringtu kan nihna angin i ring zel ang u.
Engtin nge kan ngaihtuahna hi Pathian ah kan nghah theih ang?
Mi bum hmang ber chu kan rilru ngaihtuahna hi a ni a. Kan ngaihtuahna hian min ti mangang a, kan ngaihtuahna vek chuan a tha lo a rawn khawn khawm a, chu a thil khawn khawmnaah chuan thil fuh lo tak tak, kan mitin a lo hmuh tawh te kan han seng lut leh a. Kan thiam ang tawk tawkin kan mahniin kan inkawm a. Kan han inngaihtuah tak tak hi chuan buaina hi a tam thin a ni. Mahni phak tawk ang te te in mahnia kan awm lai te, mut dawnah te kan ngaihtuahna a vak kual a. Kha kha mihring zia a nia, kan dang chat thei lo. Amaherawh chu kan ngaihtuahna min tibuai tu hi a tawpna a ni emaw kan ti ang tih a hlauhawm ka ti a. Chuvang chuan ngaihtuahna hian mi a bum thin a, chu bumna lak ata chhuak thei tur chuan tawngtai a pawimawh a. Pathian hnenah kan ngaihtuahna thliar fim thei turin kan dil ang a, kan thluak, kan ngaihtuahna bawk hmang thiam thei turin Pathian hnenah kan tawngtai thin tur a ni. Kristian chhungkua kan din duhna kawngah pawh chutiang bawkin, hmeltha kan tih rau rau zingah emaw nupui/pasal atana kan duh rau rau zingah kan ta tur tak te, kan mamawh tak te thliar thiam theihna min pe dawn a ni. Miin a tha an tih emaw a chhia an tih a pawimawh lo. Pathian in a remruat sak che u ah khan i duhthlanna fim tak hmangin Pathian in a enkawlsak che u ang a. Pathian in a tanpui ang che. Fim takin, ngaihtuahna a pe ang che. Pathian hnena inhlan a pawimawh hle a. Kohhran a inhmang thin te vanneihna em em chu mihring hi harsatna tawk lo kan awmlo, kan tawh a inang vek kher lo mahse tluk chhiat pui tak tak hi a theih loh. Engvang nge? A chhan chu biakin a kan hla sakah te, tawngtaina kan ngaihthlak ah te, mi thusawi kan ngaihthlakna kawngah te leh program hrang hrang a duanah hian kan rilru ngaihtuahna hrisel lo lo lut tur kha a dang chat thin a. Chuti a nih loh chuan in lama kan tawm reng a, enviroment hrisel lo, ngai leh ngaiah kan kartawn reng chuan a buaina a awm hma a. Ngaia nei ni mah ula inkhawm thin rawh u, ngaia nei ni mah ula mi tawngtai te, mi thusawi te ngaithla thin rawh u, Pathian hla te sa ula, kan ngaihtuahna ti dam thei tu tur chu khang ah khan a awm a ni.
Engatinge kan ngaihtuahna chu ven fimkhur a ngaih a, Pathian hnena kan ngaihtuahna hlan a, Pathian nena kan duhthlanna hi hmang tura kan tih na chhan?
Nakin lawka chhungkaw din tur te, chhungkua din mek tawh te chungchangah pawh mangang loin, zam loin Pathian in a hruai dawn che u a, in ngaihtuahna fim takin in hmang bawk ang a, Pathian in a rawn malsawm dawn bawk a ni. Ngaihtuahna hi mi bum hmang ber a ni kan tih tawh kha. A chhan chu kan ngaihtuahna hian thinlung kha a zuk tawk ta thin a. Entirnan, ngaihtuahna a fuh a, kan hlim kha chuan thil tha tih duhna te a rawn chhuak mai a. Chuti lo chuan ngaihtuahna kha keimahnia tawp tlat anga kan hriat chuan beiseina kha neih let leh a har em em a ni. Chuvang chuan kan ngaihtuahna te Pathian hnena kan hlan chuan Pathian in a rawn chhang ang che u ang a. Thinlungah nghawng a nei dawn a. Zam mah ula, huaisenna te a rawn pe che u ang a. Ngam chiah lo mah ula, kan rik pawp ngamna te a pe thei thin a ni. Mi, beiseina nei chu engmahin a tinghing thei lo. Ngaihtuahna chhia phei chuan a ngam lo lehzual. A chhan chu an ngaihtuahna kha beiseina khan a hneh tlat avangin. Khawvela harsatna kan tawh te hi harsa deuh thin mahse, a tawrh hun chhung rei mahse, a tawp a tawpah chuan an beiseina khan hnehna a chang a, an lo hlim a, an thinlung a lo hlim chuan ngaihtuahna pawh a lo fim a, a felfai thin a. Kawng (options) zawn nachang te a hre thei thin a ni. Chuvang chuan kan ngaihtuahna kan veng fimkhur ang a. A chhan chu kan thinlung rawn tawktu a nih thin avangin.
A then chu ngaihtuahnaa hma la chi kan awm a, thinlunga hma la chi kan awm bawk a. Hei hian kan thil tih (action) a rawn nghawng thin a ni. Hetah hian a chhia a tha a awm loa. Ngaihtuahna kan siksawi that chuan, thinlung pawh a rawn insiksawi chho ve mai a ni.
Hma lak (action): A then chu ngaihtuahnaa emaw thinlung pai atanga hma la chi kan awm a. Thenkhat chu an hlim chuan hna an thawk tha thei a, an lungngaih laiin an thawk tha thei lo a, an zawi a, hei hi thinlung lam atanga hma la chi an ni a. Chuvang chuan hma an lak dawn chuan an hlim phawt te kha a ngai thin a ni. A then chuan an ngaihtuah a, tha nia an hriat chu an ti mai a, an mood khan a thlak vak lo. Hetah tak hian thinlung pai (mood) a zira hma la chi kan nih chuan thluak fim hman a har lutuk a. Mood in kan thiltih a hril hian thil tihpalh (mistake) a awl khawp mai a. Entirnan, kan hlim deuh lai khan tlai lamah chuan chumi khami te inah chuan len kan tum a, mahse tlai a lo thlen khan engemaw vangin kan mood kha a chhe ta a, len kha kan peih leh ta lo a. Chhuanlam siam, dawt var hmanga va phat te kha a ngai a. Kan thiltih a tibuai thin a ni. Ngaihtuahna hman nasat leh lutuk pawhin buai a awl ve leh tho a. Entirnan “leng ila a tha ang em, ka len chuan chumi khami ka ti hman awm si lo a, ka len loh chuan chumi chu tih ka ngai si a” etc. a awm thei a, buai a awl ve leh tho a ni. Chuvang chuan ka ngaihtuahna hmanga decision ka siam thin a nih pawhin ka thinlung ngaihthlak ve zeuh zeuh tur. Ka thinlunga decision ka siam thin a nih pawhin ka ngaihtuahna ngaihthlak ve zeuh zeuh tur a ni. Kan ngaihthlak uluk chuan kan decision hi a laiah a awm ve thei thin a ni. Decision siam sual palh te pawh a har ve thei thin a. Kan thil tih tawhah a hun laia tha nia kan hriat inchhir leh te pawh kan nei ve nualin ka ring. Hetah tak hian kan ngaihtuahna leh kan thinlung a lo inthial fuh loh vang te a ni thin a. A inthial fuh loh laia decision kan lo siam tawh khan kan thiltih hi a nghawng thin a ni.
Thil tih phawt a hlim chi an awm bawk a. Entirnan, han inkhawm tawp mai ila kan lo hlim ve mai ti te an awm a. Inkhawm kal kha an ni tan chuan a pawimawh lutuk. Engvang nge? An thiltih khan an ngaihtuahna leh thinlung a rawn chhem harh ve thin a. A then tan exercise lak a pawimawh lutuk. A chhan chu an mood chhia te a rawn ti tha ve thin a. Chuvang chuan thil hi kan ngaihtuahna, thinlung leh thiltih hian keimahni min nghawng nasa hle a. Chumi min nghawng a zarah chuan kristian chhungkaw lamah lut leh ta ila, nupui pasal kan inzawng a, kan chhungte, kan fa te kan enkawl dawn. Chumi piah lamah chuan kohhran te, hna kan thawh te pawh kan enkawl ang a, heng hi kan chhawm zel dawn si a. Thalaite kan han chah duh chu kan committee hmingin, nupui pasal inthlan, inneih kawngah leh chhungkaw enkawl chungchangah hian in ngaihtuahna fim tak hmang thiam tur ten, thinlunga kan lo pai te thliar thiam thiam tur te leh, thiltih leh decision kan siamna kawngah te Pathian hnenah kawltir vek ula, a ni in in mamawh tawkin in tana tha ber turin ro a rawn rel sak ang che u. Amah chu min siamtu a ni a, a ni chuan engtikah mah min tlansan dawn lo a ni.
Tute nge Kristian chhungkua kan tih chu? Pathian hnena kan ngaihtuahna, thinlung leh thiltih te Amah, min siamtu hnena hlan let nachang hria te hi Kristian chhungkaw dintu duhawm tak an ni tih hi ka sawi duh a. Kan haw na tur chu Pathian a ni a. A tawpah chuan Pathian hnena haw nachang hria, chhungkua a ni emaw kohhran a ni emaw, a mimal ang pawn haw nachang hria i ni ang u. Sam ziak tu in “nihlawh tak tak” a tih nun pui tu te chu Pathian hnenah ngaihtuahna, kan thinlung leh kan thiltih-a haw nachang hria, hlan let nachang hria te kha an lo ni ta a ni. Nihlawh tak tak te chu Sam 1naah a inziak ang khan “a thil tih apiang a hmuingil zel ang” a ti. Engvangin? A ngaihtuahna, thinlung leh thiltih te Pathian hnena tifim tura a dil thin vang a ni.
Comments